مدیریت سیگار کشیدن پسران در خوابگاه
آیا تا به حال بوی نامطبوع دود سیگار هم‌اتاقی‌تان در ساعات پایانی شب، تمرکز شما را مختل کرده است؟ آیا می‌دانستید که محل اولین تجربه سیگار کشیدن پسران در خوابگاه برای نزدیک به نیمی از دانشجویان سیگاری بوده است؟ دور شدن از خانواده و ورود به محیط جدید خوابگاه دانشجویی، دانشجویان پسر را در معرض یک خطر جدی بهداشتی و اجتماعی قرار می‌دهد. مطالعه این مقاله به شما کمک می‌کند تا به عنوان یک دانشجو، هم از خطرات این رفتار پرریسک آگاه شوید و هم به عنوان یک مدیر، با زمینه‌ها و راهکارهای مدیریتی مؤثر برای مقابله با این معضل آشنا شوید.
فهرست مطالب
آمارهای نگران‌کننده سیگار کشیدن پسران در خوابگاه
مصرف سیگار نه تنها به مشکلات جسمی و عاطفی زیان‌آور منجر می‌شود، بلکه یک عامل مستعد کننده برای اعتیاد محسوب می‌گردد. این رفتار به عنوان یکی از علل اصلی قابل پیشگیری بیماری و مرگ و میر شناخته شده است. علاوه بر این، مصرف سیگار در میان جوانان به عنوان “دروازه‌ای” برای استفاده از سایر مواد غیرمجاز شناخته می‌شود.
دوران دانشجویی مرحله‌ای است که بسیاری از الگوهای رفتاری در حال شکل‌گیری و تثبیت هستند، بنابراین باید مسئله سیگار کشیدن در میان دانشجویان با دقت مورد توجه قرار گیرد. دانشجویان خوابگاهی دور از نظارت خانواده زندگی می‌کنند و در معرض خطر بالایی برای روی آوردن به سیگار هستند.
آمارهای شیوع مصرف سیگار در میان دانشجویان پسر ایران قابل توجه است: در یک فراتحلیلی، شیوع تجمعی مصرف سیگار (حداقل یک بار در طول عمر) برای دانشجویان پسر ۲۸ درصد گزارش شد، در حالی که این رقم برای دختران ۹ درصد بوده است. فراتحلیلی دیگری شیوع مادام‌العمر را برای دانشجویان پسر ۳۳ درصد گزارش داد. در یک مطالعه در خوابگاه‌های دانشگاه علوم پزشکی گلستان، جنسیت مرد خطر سیگار کشیدن را ۲۵.۰۸ برابر افزایش می‌داد. این آمارها نشان می‌دهند که تمرکز معضل مصرف سیگار در محیط خوابگاه دانشجویی به‌شدت بر قشر پسران استوار است.
عوامل سه‌گانه گرایش به سیگار در محیط خوابگاه پسرانه
دلایل متعددی منجر به گرایش دانشجویان پسر به سیگار در محیط خوابگاه می‌شود که می‌توان آن‌ها را در سه دسته کلی تقسیم‌بندی کرد:
فشارهای روانی و عاطفی در دوری از خانواده
دانشجویان در مواجهه با فشارهای روانی ناشی از دوری از خانواده، اضطراب‌های تحصیلی و نگرانی‌های مالی ممکن است به سیگار پناه ببرند. مهم‌ترین دلایل سیگار کشیدن در میان دانشجویان پزشکی شامل لذت و کاهش اضطراب بود؛ به‌طوری که ۲۴.۱ درصد از دانشجویان برای کمک به مدیریت موقعیت‌های استرس‌زا سیگار می‌کشیدند. همچنین، در یک مطالعه کیفی، سیگار به عنوان نمادی برای غم و اعتراض و ابزاری برای بیان واکنش به شرایط خانوادگی و اجتماعی تفسیر شد.
نفوذ گروه همسالان و فشار هنجاری
نفوذ گروه همسالان یکی از اصلی‌ترین عوامل تعیین‌کننده گرایش به سیگار است. مهم‌ترین دلیل گرایش به سیگار “داشتن دوست سیگاری” بود که ۳۳ درصد موارد را شامل می‌شد. جوانان ممکن است برای پذیرفته شدن در یک جمع، شبیه بودن به دوستان و کسب هیجان، یا ترس از طرد شدن، به سیگار روی بیاورند. علاوه بر این، استفاده از الکل، که اغلب در محیط‌های اجتماعی رخ می‌دهد، با افزایش خطر سیگار کشیدن ارتباط قوی دارد.
عوامل محیطی و تسهیل‌کننده خوابگاه
محیط خوابگاه خود بستری برای تسهیل مصرف سیگار است؛ به‌ویژه برای دانشجویانی که از خانواده دور هستند. دوری از خانواده کنترل والدین را کاهش داده و روند سیگار کشیدن را تسریع می‌بخشد. نکته حائز اهمیت این است که برای ۴۸.۵ درصد از دانشجویان سیگاری در یک مطالعه، خوابگاه محلی بود که اولین بار سیگار را امتحان کردند. ترم اول دانشجویی به دلیل خودگردانی نسبی در روابط اجتماعی، یک ترم مخاطره‌آمیز تلقی می‌شود. همچنین، کمبود تفریحات و سرگرمی‌های سالم، جوانان را به سمت رفتارهای پرخطر سوق می‌دهد.
پیامدهای سلامت فردی و اجتماعی سیگار کشیدن در خوابگاه
مصرف سیگار در محیط خوابگاه، جدای از آسیب‌های شناخته شده سلامتی، پیامدهای فردی و جمعی خاصی در زندگی خوابگاهی ایجاد می‌کند:
آسیب‌های فردی (تحصیلی و جسمی)
وابستگی به نیکوتین خطر بیماری‌های قلبی، ریوی و سرطان را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، وابستگی روانی و جسمی به نیکوتین باعث کاهش تمرکز، اضطراب بیشتر و در نتیجه کاهش عملکرد تحصیلی فرد می‌شود. در یک مطالعه، «به حاشیه رفتن درس» به عنوان یکی از مقولات اصلی مرتبط با تجربه مصرف سیگار مطرح شد. همچنین، مطالعات نشان می‌دهند که داشتن افسردگی به طور قابل توجهی با سیگار کشیدن مرتبط است.
پیامدهای جمعی و حقوق ساکنین غیرسیگاری
استعمال سیگار در فضاهای مشترک خوابگاه سلامت و آرامش جمعی سایر ساکنان را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. فرد سیگاری نمی‌تواند این حق را برای خود قائل باشد که با تصمیم شخصی‌اش به سلامتی و آسایش دیگران آسیب برساند. افراد غیرسیگاری نیز بخش زیادی از پیامدهای مضر سیگار را تجربه می‌کنند (سیگار کشیدن غیرفعال).
بسیاری از ساکنان از بوی نامطبوع سیگار شکایت دارند که این امر باعث ایجاد اختلاف و تنش بین ساکنان می‌شود و ممکن است به درگیری‌های لفظی یا حتی فیزیکی منجر شود. در بسیاری از خوابگاه‌های پسرانه، به‌ویژه در خوابگاه پسرانه در تهران، قوانین ممنوعیت سیگار وجود دارد، اما ضعف نظارت و عدم تخصیص فضا برای افراد سیگاری، اجرای این قوانین را با چالش مواجه کرده است.
راهکارهای جامع مقابله و پیشگیری
برای کاهش شیوع سیگار کشیدن پسران در خوابگاه، نیاز به رویکردی جامع (فرهنگی، آموزشی، مدیریتی و قانونی) است. برای کاهش مؤثر شیوع سیگار کشیدن در محیط خوابگاه، تنها اتکا به آگاهی‌بخشی کافی نیست و نیازمند اقدامات قاطع مدیریتی و قانونی در سطح خرد و کلان هستیم.
اجرای قاطعانه و شفاف قوانین
اساسی‌ترین گام، ایجاد و اجرای قاطعانه قوانین منع استعمال دخانیات است. مدیران خوابگاه‌ها باید با تدوین مقررات روشن و نصب تابلوهای هشداردهنده در فضاهای عمومی و خصوصی، ممنوعیت سیگار کشیدن پسران در خوابگاه را به اطلاع عموم برسانند. این قوانین باید شامل تعیین جریمه‌های انضباطی یا مالی برای متخلفین باشد و مسئولان باید نشان دهند که در اجرای این مقررات، قاطعیت لازم را دارند تا به منزله یک اصل غیرقابل تخطی درآید.
مدیریت تعارضات و برخورد با افراد سیگاری
در محیط‌های مشترک، ضروری است که مراتب نارضایتی افراد غیرسیگاری مورد توجه قرار گیرد. گام اول می‌تواند طرح مسئله به‌صورت مستقیم و محترمانه با فرد سیگاری باشد. در صورت تکرار تخلف و عدم توجیه فرد، لازم است سرپرست خوابگاه یا مسئولین انضباطی در جریان قرار گیرند تا مطابق قوانین مصوب، برخورد قاطعانه و لازم انجام شود. این اقدام باعث می‌شود که حقوق ساکنان غیرسیگاری برای تنفس هوای پاک تضمین گردد.
تخصیص فضای مشخص و کنترل‌شده
در مواردی که امکان کنترل مطلق رفتار سیگار کشیدن وجود ندارد، و برای جلوگیری از پناه بردن دانشجویان به فضاهای ممنوعه مانند اتاق‌ها و راهروها، مدیران می‌توانند فضاهای مشخصی را در خارج از محیط اصلی زندگی (مانند بالکن‌های انتهایی یا محوطه باز) برای افراد سیگاری تعیین کنند. این اقدام باید با دقت بالا و دور از دسترس افراد غیرسیگاری انجام شود تا ضمن احترام به قوانین، از ایجاد تضاد منافع و درگیری‌های داخلی جلوگیری شود.
راهکارهای کلان اقتصادی و توزیعی
در سطح سیاست‌گذاری کلان، یکی از استراتژی‌هایی که می‌تواند به‌طور مؤثر بر رفتار جوانان تأثیر بگذارد، افزایش قیمت سیگار است. همچنین، محدود کردن شدید توزیع و فروش دخانیات در نزدیکی مراکز آموزشی و خوابگاه دانشجویی، ممنوعیت تبلیغات و دشوار کردن دسترسی، می‌تواند به کاهش گرایش و مصرف، به‌ویژه در میان قشر جوان، کمک شایانی کند.
اقدامات آموزشی و حمایتی
باید برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی را در مورد مضرات مصرف سیگار برای دانشجویان برگزار کرد، چرا که ارتقاء دانش و نگرش با کاهش عمل سیگار کشیدن ارتباط معنادار دارد. ارائه خدمات مشاوره ترک سیگار در خوابگاه یا ارجاع به مراکز درمانی مرتبط می‌تواند کمک بزرگی به ساکنانی باشد که تمایل به ترک دارند.
همچنین، فراهم کردن سرگرمی‌ها و تفریحات سالم در محیط خوابگاه (مانند ورزش، کلاس‌های آموزشی و مسابقات) می‌تواند نقش موثری در کاهش گرایش به سیگار ایفا کند و اوقات فراغت جوانان را به شکلی سازنده پر کند. علاوه بر این، نظارت والدین و کنترل دوستان فرزندان از سنین پایین به عنوان اقدامات پیشگیرانه حیاتی هستند.
جمع‌بندی
شیوع سیگار کشیدن پسران در خوابگاه یک معضل اجتماعی و بهداشتی قابل ملاحظه است. عوامل متعددی نظیر فشار همسالان، دوری از خانواده، استرس‌های تحصیلی و کمبود دانش و نگرش صحیح در این امر دخیل هستند. نادیده گرفتن این مسئله آرامش، تمرکز و حقوق ساکنین غیرسیگاری را نقض می‌کند. برای مقابله با این مشکل، باید یک رویکرد حمایتی، آموزشی، و مدیریتی جامع و هماهنگ اتخاذ شود تا خوابگاه‌ها به محیطی امن، سالم و حمایت‌گر برای جوانان تبدیل شوند.
